معماری انگورستان ملک
طبق پلان انگورستان ملک، بخش های این باغ عمارت خارق العاده شامل حیاط بیرونی و اندرونی، شاه نشین های تابستانه و زمستانه، حوض خانه، اتاق زهرا خانم، زیرزمین، سفره خانه، آرامگاه و غیره هستند. اگر به تمامی این بخش ها با دقت نگاه کنید، گچبری، آینه کاری و کاشی کاری، در همه آنها مشترک است. ستون ها نیز از پایین تزیینات بسیار زیبایی دارند. بخش مختلف معماری و پلان انگورستان ملک تجار به شرح زیر هستند:
حیاط اندرونی
حیاط اندرونی با حوض بزرگ و باغچه پر از درختان چنار و توت، هوای کل خانه را خنک می کردند. بعدها حیاط این عمارت توسط ملک التجار تغییراتی کرد و سرپوشیده شد تا آمادگی برگزاری مراسمات جشن و عروسی را پیدا کند. طبقه بالا معروف به مهتابی یا غلام گرده مخصوص نشستن خانم ها بود.
سقف حیاط اندرونی انگورستان ملک را از چوب و با تزیینات معروف به لمبه کوبی ساخته اند. اطراف این بخش هم مزین به اشعار محتشم کاشانی (باز این چه شورش است…) نوشته اند که کاربری کنونی آن، حسینیه، را نشان می دهد. سرستون های حیاط اندرونی با مقرنس کاری که نماد شایسته سی و سه پل هستند، خودنمایی می کند. حتی از رنگ سبز – آبی به عنوان نماد زاینده رود استفاده کرده اند. به چراغ های جلوی درب، لنترن می گویند که از روغن برای روشن کردن فیتیله کمک می گرفتند.
شاه نشین زمستانه معروف به آرامگاه
شاه نشین زمستانه انگورستان ملک را در بخش شمالی به شکل اتاق پنج دری طراحی کرده اند. دلیل این کار این است که اصفهان منطقه ای کویری است و موقعیت شمالی اتاق کمک می کرد تا در فصل زمستان با نورگیری عالی، گرمای خوبی پیدا کند. با تزیینات فوق العاده زیبای آن متوجه می شویم که مخصوص پذیرایی از مهمانان ملک التجار هم بوده است.
شاه نشین تابستانه یا تالار
شاه نشین تابستانه خانه انگورستان ملک در وسط باغ با ارسی های بسیار زیبا قرار گرفته است. ارسی به پنجره های مزین به گره چینی می گویند که عمدتا پنجره هایی با شیشه های رنگی دارد. ارسی ها با پنجره های رنگی خود در یادآور فصل های مختلف سال، تعدیل کننده نور و مخفی ماندن فضای داخلی از سمت بیرون هستند. این نوع پنجره ها به شکل عمودی باز و بسته می شوند و رنگی بودن آنها، حشرات مزاحم را دفع می کند.
در حیاط انگورستان ملک ۴ اتاق می بینیم که در گوشه بالا قرار دارند. به این اتاق ها گوشواره می گویند. دو اتاق دیگر هم به اتاق عروس و داماد معروف بودند. در شاه نشین تابستانه میز و صندلی های مختلف برای افراد پایین رتبه و عالی رتبه قرار دارند. میز و صندلی ها فرانسوی هستند و لوسترها هم اصالت ایتالیایی دارند که مزین به آرم شیر و خورشید هستند.
شاه نشین تابستانه انگورستان ملک را با دو مانع چوبی به دو قسمت، برای پذیرایی از دو گروه از مردم تقسیم کرده اند. ضمنا خدمه با ورود به این موانع چوبی در ذهن خود یادآوری می کردند که باید به مهمانان تعظیم کنند.
اتاق زهرا خانم
زهرا خانم دختر ملک التجار بوده که پس از ازدواج ناموفق با پسر عموی خود در این اتاق زندگی می کند. در نهایت نیز به قم می رود و به عنوان خادم در حرم حضرت معصومه کار می کند.
اتاق بازرسی و نظارت
مشخصه اتاق نظارت انگورستان ملک اصفهان وجود ۴ درب است که هر کدام به بخش های مهمی از خانه راه دارد. اتاق شاه نشین، اتاق غلامان، پس درونی و اتاق اعمال متفرقه به اتاق نظارت متصل بودند.